De komst van het Chinese porselein in 1602 was een nachtmerrie voor de majolicabakkers. Gelukkig voor hen steeg in die jaren de welvaart in de Republiek. Veel bakkers schakelden over op tegels voor de nieuwe stenen huizen.

Wie nog borden maakte, ging die vanaf ongeveer 1610 beschilderen met Chinese motieven. Meestal alleen in het modische wit-blauw.  Op het platteland ging men minder met de mode mee. Daar bleef het meerkleurig majolica met de 'Hollandse' motieven nog lang in trek.

Voor de 'Chinese' majolica diende het vroege exportporselein als voorbeeld. Kenmerkend is de vlakverdeling in de rand met daarbinnen planten, insecten, vogels, rotsen, bergen, huisjes en figuren. Wat de nageschilderde symbolen betekenden wist niemand.

Majolica is grof aardewerk. Middenin zie je altijd drie 'proenafdrukken'. Littekens van de driehoekige steun die de borden van elkaar scheidt tijdens het bakken.

De beschildering is aangebracht met metaaloxyden. Het was een relatief goedkoop product. 'Chinese' majolica is vaak slordig beschilderd.  Niet elke schilder was een vakman.

Majolica werd voornamelijk gemaakt in Delft, Haarlem en Makkum.

Terwijl de aanvoer van porselein toenam werd tussen 1620 en 1630 de faience ontwikkeld. Dit aardewerk leek meer op porselein dan op majolica.  Het was dunner, aan twee zijden wit en had geen lelijke proenafdrukken. Het was veel duurder dan majolica.

In eerste instantie was dit product niet bedoeld als vervanging voor porselein. Het Hollandse porselein mikte op kopers die een Hollandse versiering wensten. Bijvoorbeeld wapenschilden en Hollandse landschappen.

Dit veranderde in de jaren 40. Als gevolg van een burgeroorlog in China kwam de porseleinexport bijna stil te liggen.  De faience-bakkers sprongen in dit gat. Massaal gingen ze over op faience met Chinese motieven.  Pas in de jaren 80 kwam de porseleintoevoer weer op gang. Eind 17e eeuw was er zoveel porselein in omloop dat de prijs enorm kelderde.

Naast de duurdere faience werd tot ver in de 17e eeuw nog steeds de goedkope majolica gemaakt. Op beide producten volgden de imitaties de laatste Chinese porseleinmode. Zo maakte de vlakverdeling gaandeweg plaats voor een doorlopend landschap met figuren (overgangsporselein).

Steeds vaker verschenen op het aardewerk 'verzonnen' Chinese voorstellingen die goed lagen bij het koperspubliek. Parasols, wijsgeren, bloesems, rotspartijen. Zo ontwikkelde zich de Chinoiserie: een stijl die in de eerste helft van de 18e eeuw in heel Europa mode werd. De verfijnde faience kon hierdoor de concurrentie aan met het Chinese porselein, zelfs toen dat weer volop te krijgen was.

In 1665 werd Johan Nieuhofs reisverslag  'Het gezantschap der Neêrlandtsche Oost-Indische Compagnie.'  uitgegeven. Voor het eerst verscheen er veel en redelijk betrouwbare informatie over China. In woord en in beeld. Nieuhof tekende naar eigen zeggen 'naar het leven in China'. Uit onderzoek blijkt dat de op Nieuhofs schetsen gebaseerde gravures afwijken van hoe het er werkelijk uitzag. Zo werden er onderdelen van  schetsen samengevoegd om een aantrekkelijker beeld te krijgen.

Nieuhofs prenten vormden binnen Europa een belangrijke visuele informatiebron over China. Nieuhof wordt door velen gezien als de grondlegger van de Chinoiseriestijl.

Enkele stukken faience zijn duidelijk geïnspireerd op Nieuhofs prenten. Zo ook onderstaande Delftse plaat uit het Rijksmuseum, gedateerd 1680. Toch was de invloed van Nieuhofs prenten op de 'Chinese' aardewerkdecoraties beperkt. Die beeldtaal werd al vanaf 1602 gevoed door de lading Chinees porselein uit Middelburg en alle daaropvolgende.

Het beeld dat de Middelburger had van 'de Chinees' werd vooral bepaald door een heel scala aan bordjes. Op tafel. Boven de bedstee. Op de kast. Boven de schoorsteen. Van arm tot rijk. Van majolica, en Hollands porselein tot Chinees porselein.

 BRONVERMELDING

C.J.A. Jörg, Oosters porselein Delfts aardewerk wisselwerkingen, 1983, uitgeverij Kemper

Dingeman Korf, Nederlandse majolica, 1981, uitgeverij De Haan

Thijs Weststeijn en Menno Jonker (red.), Barbaren & Wijsgeren Het beeld van China in de Gouden Eeuw, 2017, uitgeverij Van Tilt

Marita Damen, Transmedialiteit en transculturaliteit in de China-afbeeldingen van Johan Nieuhof en Olfert Dapper, Master, Masterscriptie Kunstgeschiedenis, 2015, Faculteit Geesteswetenschappen Universiteit van Amsterdam:

MHGDamen_Masterscriptie_20150920 jan huijgen etc.pdf

Johan Nieuhof, Johan (1665). Het gezantschap der Neêrlandtsche Oost-Indische Compagnie, aan den grooten Tartarischen Cham, den tegenwoordigen keizer van China : waar in de gedenkwaerdighste geschiedenissen, die onder het reizen door de Sineesche landtschappen, Quantung, Kiangsi, Nanking, Xantung en Peking, en aan het keizerlijke hof te Peking, sedert den jare 1655 tot 1657 zijn voorgevallen, op het bondigste verhandelt worden : befeffens een naukeurige Beschryving der Sineesche steden, dorpen, regeering, wetenschappen, hantwerken, zeden, godsdiensten, gebouwen, drachten, schepen, bergen, gewassen, dieren, &c. en oorlogen tegen de Tarters : verçiert men over de 150 afbeeltsels, na't leven in Sina getekent, 1665, uitgeverij Jacob van Meurs, herdruk 1991, uitgeverij Van Wijnen

Foto: kalebasvormige vaas met Shoulao en de Acht Onsterfelijken, pottenbakker onbekend, 1575-1599, porselein met onderglazuur blauw, Rijksmuseum objectnummer AK-NM-6664

Foto: schaal, beschilderd met Chinoiserieën in blauw, plateelbakkerij De Grieksche A, Delft, 1678-1686, faience, Rijksmuseum objectnummer BK-1978-34-B

Foto: plaat met chinoiserielandschap met vergulde details, plateelbakker onbekend, prentmaker Johan Nieuhof, Delft, 1680, faience, Rijksmuseum objectnummer BK-1971-117

Overige foto's majolica en faience borden en tegel: eigen collectie

De complete Gouden Scherven collectie is te zien op de site goudenscherven.nl